Οι «σύμμαχοι» του ΝΑΤΟ το 1974: Πώς «κάρφωσαν» τις θέσεις των ελληνικών υποβρυχίων στους Τούρκους

Η τουρκική εισβολή στην Κύπρο τον Ιούλιο του 1974 αποτελεί μια από τις πιο τραγικές στιγμές της σύγχρονης ελληνικής ιστορίας. Ανάμεσα στα γε...

Η τουρκική εισβολή στην Κύπρο τον Ιούλιο του 1974 αποτελεί μια από τις πιο τραγικές στιγμές της σύγχρονης ελληνικής ιστορίας. Ανάμεσα στα γεγονότα που σημαδεύουν εκείνες τις κρίσιμες ημέρες, ξεχωρίζει το σήμα DY 541, το οποίο εστάλη από τη Διοίκηση Υποβρυχίων του Ελληνικού Πολεμικού Ναυτικού προς το ΝΑΤΟ στις 19 Ιουλίου. Το σήμα αυτό, στο πλαίσιο της συμμαχικής διαδικασίας SUBNOTE, γνωστοποιούσε τη θέση και την πορεία των ελληνικών υποβρυχίων στην Ανατολική Μεσόγειο — και συνεπώς στους Τούρκους, οι οποίοι, ως μέλος του ΝΑΤΟ, είχαν άμεση πρόσβαση στην πληροφορία.

Τα δύο ελληνικά υποβρύχια, «Γλαύκος» και «Νηρεύς», είχαν αποπλεύσει από τον ναύσταθμο με εντολή αρχικά για ασκήσεις, οι οποίες στη συνέχεια μετατράπηκαν σε πολεμικές περιπολίες. Βρίσκονταν ήδη στην περιοχή ανατολικά και δυτικά της Κερύνειας από τις 19 Ιουλίου και ήταν πλήρως εξοπλισμένα, έτοιμα να εμπλακούν. Καθένα έφερε 13 τορπίλες, αρκετές για να προκαλέσουν ανυπολόγιστη καταστροφή στον τουρκικό αποβατικό στόλο. Οι κυβερνήτες των σκαφών είχαν την τεχνογνωσία, την ετοιμότητα και το ηθικό να αναλάβουν δράση. Οι συνθήκες ήταν ευνοϊκές, καθώς τα τουρκικά αποβατικά πλοία ήταν εκτεθειμένα, χωρίς ουσιαστική κάλυψη από ανθυποβρυχιακά μέσα.

Κι όμως, παρά τις ξεκάθαρες ενδείξεις για την επικείμενη εισβολή και την καταλληλότητα της στιγμής για προληπτική ή αποτρεπτική ενέργεια, δόθηκε εντολή απραξίας. Ο Αντιναύαρχος Αραπάκης, τότε Αρχηγός του Πολεμικού Ναυτικού, διέταξε την επιστροφή των δύο υποβρυχίων στο Αιγαίο, επικαλούμενος «πολιτικές και στρατηγικές εκτιμήσεις». Η απόφαση αυτή, που ελήφθη ελάχιστες ώρες πριν την απόβαση στην Κερύνεια, σήμαινε ότι η μοναδική μονάδα του ελληνικού στρατιωτικού μηχανισμού με τη δυνατότητα να πλήξει καίρια τον τουρκικό σχεδιασμό, καθηλώθηκε χωρίς να ρίξει ούτε μία τορπίλη.

Ο Πλωτάρχης Βασίλειος Γαβριήλ, κυβερνήτης,του υποβρυχίου «Γλαύκος»το 1974

Ταυτόχρονα, το σήμα DY 541, το οποίο εκδόθηκε από τη Διοίκηση Υποβρυχίων και απεστάλη στη 1:50 μ.μ. της 19ης Ιουλίου, διαβιβάστηκε μέσω των συμμαχικών δικτύων του ΝΑΤΟ. Σύμφωνα με την απόρρητη αναφορά του πλωτάρχη Γαβριήλ, η ενέργεια αυτή — αν και συμβατή με τις προβλεπόμενες διαδικασίες — δεν έπρεπε να είχε γίνει, καθώς καθιστούσε τις θέσεις των ελληνικών υποβρυχίων γνωστές στους Τούρκους, στερώντας τους τη δυνατότητα να δράσουν αιφνιδιαστικά.

Το ΝΑΤΟ, υποτίθεται εγγυητής της συλλογικής ασφάλειας, επέδειξε πλήρη απραξία. Όχι μόνο δεν παρενέβη για να αποτρέψει την εισβολή ή να διαμεσολαβήσει ουσιαστικά, αλλά λειτούργησε και ως μηχανισμός διαρροής ευαίσθητων πληροφοριών προς την Τουρκία. Το επιχείρημα περί «ουδετερότητας» της Συμμαχίας καταρρέει μπροστά στην απλή διαπίστωση ότι η μία πλευρά είχε στα χέρια της τις συντεταγμένες του αντιπάλου, χωρίς το ανάλογο αντίβαρο.

Κανείς μέχρι σήμερα δεν έχει δώσει σαφή απάντηση για το αν το σήμα DY 541 και η εντολή απραξίας των υποβρυχίων ήταν αποτέλεσμα αμέλειας, κακής εκτίμησης ή σκοπιμότητας. Ούτε ο ίδιος ο Αραπάκης, ούτε οι πολιτικοί προϊστάμενοι της τότε χούντας του Ιωαννίδη, έχουν απολογηθεί ή εξηγήσει επαρκώς τη στάση τους. Οι αποφάσεις που ελήφθησαν εκείνες τις κρίσιμες ώρες στέρησαν από την Κύπρο τη δυνατότητα ουσιαστικής άμυνας και επέτρεψαν στον τουρκικό στρατό να αποβιβαστεί ανενόχλητος στις ακτές της Κερύνειας.

Η αποβατική άσκηση στον κόλπο της Αντιόχειας: Η πρόβα πολέμου πριν την εισβολή στην Κύπρο

Η τραγική ειρωνεία είναι πως τα ελληνικά υποβρύχια, τα πιο ισχυρά και αθέατα μέσα του στόλου εκείνες τις ώρες, γνώριζαν πού βρισκόταν ο εχθρός και μπορούσαν να αλλάξουν την πορεία της ιστορίας. Αντ’ αυτού, τους ζητήθηκε να αποχωρήσουν – ενώ οι «σύμμαχοι» φρόντισαν να ενημερώσουν τον αντίπαλο πού βρίσκονταν.

Το περιστατικό αυτό αποτυπώνει με τον πιο σκληρό τρόπο το πραγματικό πρόσωπο των διεθνών συμμαχιών όταν αυτές συγκρούονται με τα εθνικά συμφέροντα. Πενήντα χρόνια μετά, το σήμα DY 541 και η επιστροφή των ελληνικών υποβρυχίων δεν έχουν ξεχαστεί. Παραμένουν σύμβολα μιας προδομένης εμπιστοσύνης, μιας εγκληματικής αδράνειας και μιας ιστορικής αλήθειας που ακόμα δεν έχει ειπωθεί ολόκληρη.