Εκεί όπου ούτε ο ήλιος δεν επιτρέπονταν να μπεί.
Ξακουστό σε όλο τον κόσμο το κάστρο της Αργύρως με το όνομα ΚΑΛΙΑΣ. Το γιγάντιο, μολυβόχρωμο ΦΡΟΥΡΙΟ, ντυμένο από κισσό, αντιστέκεται στη φθορά του χρόνου και προβάλλει επιβλητικά πάνω από την αρχαία πόλη του ΑΡΓΥΡΟΚΑΣΤΡΟΥ. Λέγεται ότι την πόλη έχτισε η βασίλισσα ΑΡΓΥΡΩ, από το όνομα της οποίας ονομάστηκε ΑΡΓΥΡΟΚΑΣΤΡΟ.
Η δεύτερη εκδοχή λέει ότι ονομάστηκε έτσι γιατί είναι χτισμένη "γύρω από το ΚΑΣΤΡΟ". Ο Αλή Πασάς ανακαίνισε το φρούριο αυτό και το μεταχειρίστηκε για δικούς του σκοπούς. Αργότερα ο βασιλιάς Ζώγκου το μεταχειρίστηκε σαν φυλακή, μέσο ταπείνωσης των αδίσταχτων εχθρών του και ιδιαιτέρως των Γκρέκηδων της Αλβανίας. Το ίδιο έπραξε και ο Ιταλός κατακτητής.
Στα χρόνια του τύραννου Χότζα, έγινε σύμβολο καταδίκης και κόλασης, έγινε σκιάχτρο και φοβέρα. Ζήσαμε με αυτόν τον εφιάλτη μισόν αιώνα συνέχεια. Τον γιγάντιο αυτόν ΚΑΛΙΑ μπορούμε κάλιστα να τον μετονομάσουμε "νεκροταφείο" ζωντανών ανθρώπων στο καθεστώς των κομμουνιστών από το 1945- 1950 και αργότερα.
Μέσα σε αυτό έζησαν τις τελευταίες ημέρες της ζωής τους πολλοί ΕΘΝΟΜΑΡΤΥΡΕΣ μας, ελληνόψυχοι, μορφωμένοι, που τόλμησαν να αγωνιστούν για την απολύτρωσh του τόπου τους. Προδομένοι από τους εντός και εκτός Γούσηδες, αρπάχτηκαν τότε, το 1945-46. Αφού υπέστησαν τα πιο απάνθρωπα βασανιστήρια στα 70 κελιά του ΚΑΛΙΑ, οι περισσότεροι σκεπάστηκαν στα χαλίκια του Γκρεχότι σε ομαδικούς τάφους. Αγνωστοι ακόμα σήμερα οι τάφοι τους. Και πολλοί αντικομμουνιστές Αλβανοί μαρτύρησαν και εξοντώθηκαν εκείνη την περίοδο.
Σύμβολο μαρτυρίου ενός λαού
Οσοι περάσαμε ένα μέρος από τα νιάτα μας στις σκληρές φυλακές και στα εξοντωτικά στρατόπεδα του τυραννικού καθεστώτος, ο νους μας ξαναγυρίζει πολλές φορές την ημέρα στα ΠΑΛΙΚΑΡΙΑ που είχαν την κακή τύχη να "φιλοξενηθούν" και να μαρτυρήσουν στα σκοτεινά κελιά του. Θα προσπαθήσω να μεταφέρω με την αφήγησή μου εικόνες που ομολογούν την τραγωδία του σκλαβωμένου ΕΛΛΗΝΙΣΜΟΥ της Βoρείου Ηπείρου.
Μπουρέλι και Καλιάς Αργυροκάστρου, οι πιο απαίσιες φυλακές της Αλβανίας με σκοτεινά κελιά και με πολλές κρυψώνες, που ούτε ο ήλιος δεν είχε το δικαίωμα να μπει μέσα, αξιοποιήθηκαν για τον σωφρονισμό των "εχθρών " του λαού. Έτσι χτίστηκε και δημαγωγικά "λαμποκοπούσε" το τυραννικό καθεστώς των κομμουνιστών. Πραγματικά ένα καθεστώς εγκληματικό, ιδίως για τον Ελληνισμό. Γιατί αυτό που έγινε τότε εναντίον του Ελληνισμού μπορούμε ανεπιφύλακτα να το ονομάσουμε γενοκτονία.
1945 – 1946
Ο ΚΑΛΙΑΣ γέμισε από αλυσοδεμένους Βορειοηπειρώτες Ελληνες. Οι λίγοι εκ των επιζώντων αφηγούνται:
Ο 23χρονος τότε Θ.Τ. μας αποκαλύπτει "Μ' έφεραν δεμένο από το κρατητήριο της ασφάλειας του ΔΕΛΒΙΝΟΥ. Ανηφόρισε το αυτοκίνητο προς τον ΚΑΛΙΑ. Μέσα στο σκοτάδι της νύχτας, πέρασα κλωθογυρίζοντας τα αμέτρητα σκαλοπάτια που έμοιαζαν με λαβύρινθο. Σκληροί οι συνοδοί στρατιωτικοί. Κατάμαυρο και άγριο το εσωτερικό του ΚΑΛΙΑ, σου προξενούσε λαχτάρα και τρόμο. Με έμπασαν στα ενδότερα ενός μεγάλου διαδρόμου χωρίς φωτισμό, για να με βάλουν σε ένα από τα σκοτεινά κελιά της απομόνωσης. Νόμιζα ότι με κατέβαζαν στον ΑΔΗ. Κρότοι σιδερένιων πορτών, βογγητά, σπαραγμοί, ανθρώπινα κλάματα, απειλές, σου έδιναν την εντύπωση ενός χοιροσφαγείου. Εχασα τελείως το ηθικό μου μπροστά σε αυτό το απαίσιο περιβάλλον. Φωνάζαμε πολλές φορές την ημέρα τον Χάρο να μας πάρει την ψυχή. Αποκαλούσαμε ευτυχισμένους αυτούς που ξεψυχούσαν και με μια βρόμικη κουβέρτα τους μετέφεραν εκτός ΚΑΛΙΑ, για θάψιμο.
Παράλληλα όμως με όλα αυτά κορυφωνόταν το μίσος για το νεοσύστατο καθεστώς των κομμουνιστών, που είχε το θράσος να αυτοαποκαλείται "λαϊκό".
Η ανθρώπινη περιέργεια μ' έσπρωχνε να γνωρίσω όλο το εσωτερικό του σκοτεινού λαβύρινθου . Ακούω τις λέξεις "Μπαμπίτσα", "Σπιτάλι", "Τσέλια", "7 παράθυρα" ,"κελιά". Στην μεγάλη αίθουσα με τα 7 παράθυρα συγκέντρωναν τους μεταδικασθέντες με τις ίδιες κατηγορίες και εκεί στα εφτά παράθυρα στοιβάζονταν οι πολιτικοί αντίπαλοι της κόκκινης αυτοαποκαλούμενης ֞Λαΐκης Δημοκρατιας֞. Τόσοι πολλοί οι κρατούμενοι που δεν χωρούσαν στα στενά κελιά και τους έβαζαν απανωτούς! Σαράντα εκατοστά χώρο ο καθένας.
Οι πανούργοι εφευρέτες της ֞επιστήμης των βασανιστηρίων֦ τα είχαν σκαρφιστεί όλα μέχρι τη λεπτομέρεια για τους αντίπαλους του Ενβέρ. Τα περισσότερα βασανιστήρια πράττονταν τη νύχτα. Η καθημερινότητα ήταν όλο ένταση, όλο ψυχολογική πίεση. Αγράμματοι ανακριτές και εισαγγελείς αράδιαζαν εντολές για τα θύματά τους για τη συνέχιση των βασανιστηρίων έως την επομένη του ερχομού τους».
«Οταν με μετέθεσαν στην αίθουσα με τα 7 παράθυρα αντάμωσα με πολλούς γνωστούς μου, όπως με τους Κίμωνα Γκρέκα, Βαγγέλη Βασιλείου, Σπύρο Ντίσιο, Γιάννη Ζώη, Ηλία Ζέρη, Αλέξη Παππά, Δημήτριον Δαρακλή, Θωμά Καραθάνο, Νίκο Τσίκουλη, Τζίμο Γκίκα, Μιλτιάδη Αποστολίδη, Δημήτριον Τσελεμέγκο, Φίλιππα Παπαθανάση, Θεόδωρον Μάσιο, Βάσο Γκίνη, Βασίλη Λάζερη, Κώστα Κρεμύδα, Βασίλη Γιοβάνη, Βασίλη Χρήστο, Νικόλα Σταμούλη, Χαράλαμπο Λέζο, Φώτο Λέζο, Νάσιο Λέζο κ.ά.".
Βασισμένο σε κείμενο του Ανδρέα Τσάκα